این نوشتار در جواب یادداشت احمد توکلی ، درباره سیل بهشهر نوشته شده است.
راهکارهایی مانند جنگلهای متراکم منطقه پجیم بهشهر ( در حوزه سیل اخیر نیست ) و بخش هایی از جنگلهای حوزه نکا چوب ( فکر می کنم بخش ۶ نکا چوب و ... ) ، که به گفته برخی کارشناسان از جنگلهای نمونه اروپا قوی ترند را همین علم مهندسی جنگل از حدود پنجاه سال پیش و البته در شرایط عدم حضور دام ، ایجاد نموده است .
علم مهندسی جنگل عبارت است از برداشت چوب به میزانی کمتر از تولید در واحد سطح ، به طوری که با حذف درختان غیر بارور و پیرتر ، نور لازم و کافی برای سبز شدن بذر ها و رشد نهال ها و درختان های جوان تر فراهم شود ، چرا که نور بیش از حد باعث طغیان گونه های مهاجم مانند بوته های تمشک می شود و سبز شدن بذر را غیر ممکن می کند . اگر نور کمتر از میزان خاصی باشد بذرهای اندکی سبز شده و نهال های متراکم هم هر چند سال احتیاج به نور دهی جدید دارند.
لذا برای هر طرح برداشت ده ساله ، یک کار پژوهشی چند ساله صورت می گیرد که عبارت است از برآورد تعداد درختان در واحد سطح از قطر های مختلف برای بدست آوردن میزان تولید ، وضعیت بذر دهی درختان ، تعداد دام و دهها عامل تاثیر گذار دیگر.
این پژوهش در کتاب نسبتا بزرگی تحت عنوان کتابچه (!) طرح در تمام طرح های جنگل داری موجود است و می تواند مورد استفاده علاقه مندان و خبرنگاران قرار گیرد.
با توجه به برداشت یک میلیون متری و فرض دو میلیون هکتاری جنگل های شمال به برداشت نیم متر در واحد سطح می رسیم. در حالی که میزان تولید بسیار بیشتر از این است و تا حدود هشت متر مکعب در سال محاسبه می شود. این رقم با مشاهده دوایر سالیانه درختان قطع شده، بطور تقریبی توسط علاقه مندان به جنگل قابل محاسبه است.
بنده از بخش هایی از جنگل های نکا چوب که دیدن می کردم با صحنه عجیب و عبرت آموزی روبرو شدم، به یاد دارم زمین های بالای جاده حصار کشی و از ورود دام حفاظت شده و تحت مدیریت مهندسی جنگل قرار داشت. در قسمت پایین جاده فاصله درختان به طور متوسط شاید پنجاه متر بود و بین فواصل حتی یک نهال بسیار کوچک هم دیده نمی شد و به علت چرای بی رویه دام تقریبا علوفه ای هم وجود نداشت. اما در بالای جاده فقط تراکم نهال های از ارتفاع حدود یک متر طوری بود که با وجود فصل خزان، زمین دیده نمی شد. با مشاهده برش های زمین کناره های جاده می بینیم که این تراکم بالا در زیر سطح خاک هم وجود دارد و بیشتر حجم خاک را ریشه های زنده و یا پوسیده تشکیل می دهد، در واقع خاک سرشار از منافذی است که از خاک برگ پر شده و چندین برابر یک جنگل معمولی می تواند سیلاب ها را به زمین هدایت کند و به طور غیر مستقیم و موثرتری باعث رونق کشاورزی و در کنار آن دامپروری شود .
سیاست افزایش تراکم جنگل با سیاست یک دامدار در تضاد ابدی است . هرچه تراکم جنگل بیشتر باشد نور کمتر و علوفه کمتری وجود خواهد داشت .
و البته در جنگل های متراکم هم تنها چیزی که برای چرا وجود دارد چند نهال نورس ضعیف است که مانند بچه آهویی که هنوز روی پایش بلند نشده خوراک یک روز دام های بی انصافی ما می شوند .
آیا دامداری که در عمق جنگل حضور دارد می تواند دود حاصل از آتش سوزی را ببیند و محل دقیق آتش سوزی را تشخیص داده و به سرعت اطلاع دهد ؟ یا دامداری که در حاشیه جنگل و در یک محیط باز حضور داشته و به کوههای اطراف دید دارد و می تواند وقوع آتش را در چند صد یا چند هزار هکتار ببیند و به سرعت اطلاع دهد ؟ و نکته دیگر اینکه فعالیت قاچاقچان چوب در طول شب است و در این زمان دامداری در جنگل نیست و اصولا دامدار به علت اینکه ساعات زیادی تنها در جنگل حضور دارد حاضر به همکاری بر علیه قاچاقچیان مسلح نیست . کار مقابله با قاچاقچیان یک کار منظم و با بودجه هایی است که از محل فروش چوب دقیقا از قبل و در کتابچه طرح های ده ساله تعریف شده ، و در آن از نیروهای مسلح و انتظامی و افرادی از روستاها که جسارت بیشتری دارند به عنوان نیروهای اطلاعاتی استفاده می شود . مثلا در قضیه اولین اره موتور بی صدایی که وارد کشور شد ، چند روستایی به قدری خوب عمل کردند که با اولین استارت اره ، ماموران جنگل داری بالای سر قاچاقچیان حاضر شده و همه را بازداشت کردند .
هزاران هکتار جنگل های طبیعی و بی مانند انار ، واقع در شبیه جزیره میانکاله بهشهر هم به همین دلیل توسط دامداران به شدت تنک شدند و میزان برداشت میوه از آنها کاهش یافت . این کارخانه دارو سازی عظیم تا زمانی که در اختیار منابع طبیعی بود ، عبور با خودرو از بین درختان به دشواری صورت می گرفت ، ولی وقتی به دامداران داده شد بارها دیده شد که ایشان با تراکتور و سیم فولادی درختان را از ریشه در آورده و آتش زدند .
بنابراین لازم است دوست داران طبیعت ، مسئولان و خبرنگاران عزیز ، لغزش های مسئولان مربوطه از علم جنگل داری را مورد دقت و نقد قرار دهند ، نه صرفا آمار های خامی مانند میزان برداشت چوب در سال را .
در پایان لازم به ذکر است این یادداشت از طرف یک دانشجوی علاقه مند به طبیعت بوده و از اینکه فرصت مشورت با هیچ کارشناسی فراهم نشد ، ضمن عذر خواهی اشکالات را می پذیرم .
